Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT)

Tarihçe

İlkel insandan günümüze fiziksel-ruhsal acıyı, huzursuzluğu anlamlandırma, gidermede doğaüstü mistik bir dil kullanımı ve çözüm arayışları olmuştur. Hipokrat, hastalıkları doğal olaylar olarak açıklamaya çalışmıştır. Zaman ilerledikçe hastalıkların tedavilerinde çeşitli ekoller öne çıkmış ve hem hastalıkların açıklanmasında hem de tedavilerinin belirlenmesinde söz sahibi olmuşlardır.

Geleneksel biyolojik yaklaşımda düşünceler, duygular sadece nörokimyasal bozukluğun ipuçları oldukları için tanı konması açısından değer taşırlar başka da bir önemleri yoktur. Bundan dolayı düşünce ve duygu sistemimiz biyolojik tedaviler ile düzenlenebilir. 1800’lü yılların sonlarına doğru Sigmund Freud’un kuramsal çerçevesini oluşturduğu psikodinamik paradigma ruhsal sorunların açıklanması ve tedavisinde önemli bir yer tutmaya başlamıştır. Dinamik yaklaşıma göre ruhsal sorunlar bilinç dışı dediğimiz farkındalık alanımızın dışında düşünce süreçlerinden etkilenmektedir ve tedavide de bilinç dışını hedef alan tekniklerin uygulandığı dinamik yönelimli terapilerin uygulanması gerekmektedir. Psikanaliz, gözlenebilen davranışlar–belirtiler üzerine odaklanmaz, bunlar bilinçdışı çatışmaların, savunma mekanizmalarının ürünü olarak görülür. 

Bilinç dışı kavramı ispatlanabilir olmamasından dolayı eleştiri almış ve başka kuramların doğmasına alan açmıştır. Örneğin Davranış Terapileri varsayımlar üzerine kurulu iç çatışmaların analizi yerine doğrudan hedef uyumsuz davranış (semptom- belirti) üzerine odaklıdır. Ölçülemeyen yanlışlanamayan bilinçdışı süreçler yerine gözlemlenebilen ölçülebilen davranışa odaklıdır. Fakat bu kuramda düşünce süreçlerini yeterince incelememekle eleştirilmiş ve bu sayede bilişsel (kognitif) kuramın doğmasına sebep olmuştur.

Bilişsel Kuram; ruhsal sorunların temelinde olayları anlamlandırma, yorumlama süreçlerine odaklanılması gerektiğini savunur. İzleri Epiktetos’a kadar dayanmaktadır. Epiktetos der ki; “insanların etkileyen şeyler değil, o şeylerle ilgili düşünceleridir.” Bilişsel kuram bu kavram üzerine odaklanmaktadır. Ruhsal sorunların temelinde olayların yorumlanma biçimlerinin yani düşüncelerin yattığını ve tedavi süreçlerinde de bu alanlara odaklanılması gerekliliğini önerir.

Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT) Nedir?

Bilişsel Terapi; psikiyatrik bozukluğu olan bireylerin içsel ve dışsal uyaranları değerlendirme sürecinde önyargı ve bilişsel bozukluklar geliştirdiğini ve böylelikle yaşadıklarını yanlış yorumlamaya veya abartarak anlamlandırmaya yatkın olduklarını, sonuç olarak da çok yoğun duygusal tepkiler yaşadıklarını, kendi kendini engelleme ve uygun olmayan davranışlar gösterdiklerini ileri süren ve dolayısıyla tedavinin bilişin düzelmesiyle gerçekleşeceğini öngören bir terapi yaklaşımıdır. Düşünce süreçlerini incelerken bir yandan da davranış analizi yaparak davranışları da yönlendirmek ruhsal sorunları tedavi etmek konusunda etkili olacaktır.

En yaygın kullanılan psikoterapi yöntemlerinden olan bilişsel terapi 1960’lı yılların başında Pennsylvania Üniversitesi’nde Aaron T. Beck tarafından depresyon için yapılandırılmış, kısa süreli bir psikoterapi olarak geliştirildi. Süreçte Albert Ellis’in rasyonel-duygusal terapi, Donald Meichenbaum’un bilişsel davranışçı modifikasyonu ve Arnold Lazarus’un multimodal terapisi gibi diğer teorisyenler tarafından çeşitli bilişsel davranışçı terapi biçimleri geliştirilmiştir. 

Duyguların ortaya çıkmasında olası birçok etken vardır, Beck modeli bu etkenlerden kognitif etkeni odak alır. İçinde olumsuz düşünce ve inançların da yer aldığı biyopsikososyal nedenlerle oluşabilen ruhsal rahatsızlıkların tedavisinde kognitif bileşenlerin (hastanın yorumları, değerlendirmeleri, düşünceleri ve inançları) de ele alınmasıyla ruhsal rahatsızlık azalabilir veya ortadan kalkabilir.

Bilişsel Davranışçı Kuramın Temel Varsayımları 

Psikopatoloji «kognitif triad» denilen kişinin kendisi, çevresi ve geleceği ile ilgili uyum bozucu anlamların sonucudur. Her bir klinik sendroma bu üç sistemle ilgili kendine özgü uyumu bozan anlamlar eşlik eder. Depresyonda üç bileşen de geriye dönüşsüz kayıplarla dolu ve olumsuz yorumlanır. Kişi beceriksiz, ne yaparsa yapsın koşullar değişmeyecek, geleceği yoktur. Anksiyetede kişi yetersiz, ortam tehlike dolu, gelecek belirsizdir. Öfke ya da paranoid durumlarda kişi, başkaları tarafından istismar edilmiş, dünya kötülüklerle doludur. 

İnsanın bilişsel yapısında yer alan temel sayıltı ve inançlar çarpık veya işlevsel olarak bozuk olduğunda (mercek bozuk olduğunda) kişi duygusal sorunlar yaşamaya başlar. Kişileri rahatsız eden duygusal sıkıntılar doğrudan olayların ve yaşananların kendisinden değil bunların algılanma ve değerlendirilme biçiminden kaynaklanır (gerçekliğin yanlış sayıltılar ve değerlendirmeler sonucunda çarpıtılmasından) Bilişsel terapi işte bu sorun doğuran anlamlandırma ve yorumlama biçimlerinin yerine daha gerçeklikle daha uyumlu ve işlevsel olanları göstermeye çalışır. 

Etkili terapilerin ortak yanı hepsinin bilişsel değişiklikler oluşturmasıdır. 

Bilişsel Davranışçı Terapi Hangi Hastalıklarda Etkilidir?

BDT hemen hemen tüm ruhsal sorunlarda bilimsel yayınlarca kanıtlanmış, tedavi kılavuzlarında yer alan bir tedavi türü olarak yer almaktadır.

• Depresyon
• Anksiyete Bozuklukları
• Panik Bozukluk
• Obsesif Kompulsif Bozukluk
• Travma Sonrası Stres Bozukluğu
• Sosyal Fobi
• Özgül Fobiler
• Yeme Bozuklukları
• Uyku Bozuklukları
• Obezite
• Cinsel İşlev Bozuklukları
• Sınav Kaygısı
• Bağımlılık
• Öfke Kontrol Sorunları 
• Şizofreni
• Yas terapisi

gibi bir çok ruhsal sorunda etkili bir biçimde kullanılmaktadır.

Bilişsel Davranışçı Terapi Hakkında Sıkça Sorulan Sorular

• Bilişsel davranışçı terapi yöntemi kimlere uygulanır? 

BDT;  depresyon, anksiyete bozuklukları, sosyal fobi, şizofreni gibi hemen hemen tüm ruhsal sorunlarda uygulanan bir tedavi yöntemidir. 

• Bilişsel davranışçı terapi etkili mi? 

BDT  diğer psikoterapi ekollerine göre bilimsel çalışmaların çok daha fazla yapıldığı bir psikoterapi ekolüdür. Kanıta dayalı bilimsel veriler ışığında etkinliği kanıtlanmış, en az ilaç tedavileri kadar hatta uzun dönemde zaman zaman ilaç tedavilerine  göre daha etkili olabilen   bir yöntem olduğu söylenebilir.

• BDT ne kadar sürer? 

Terapilerin süresi ve seans sayısı hastalığa ve kişiye göre değişmektedir. Ancak ortalama 10-12 seans  sonrasında sonuca ulaşıldığı gözlemlenmektedir. Bu süre bireysel olarak artabilir veya azalabilir. 

• Bilişsel davranışçı terapinin amacı nedir? 

BDT, bireylerin yaşadıkları psikolojik sorunların temelindeki olumsuz duyguları bularak bu olumsuz duygu ve düşünceleri yeniden şekillendirmeyi hedefler. Olumsuz, rahatsız edici duyguların hangi düşüncelerle ve davranış örüntüleri  ile ilişkili olduğunu  anlamaya çalışarak yerine daha işlevsel, gerçekçi düşünceler kazandırmayı ve böylece de daha dengeli duygular ve işlevsel davranışların kazanılmasını sağlar.

• BDT ve psikanaliz farkı nedir? 

İki terapinin farklılık ve benzerlikleri bulunmaktadır. BDT yönteminde danışan ev ödevleri gibi yöntemler ile sürece aktif olarak katılır. Hasta ve terapist aktif olarak beraber çalışmaktadır.  Psikanalize göre tedavi sürecinin daha hızlı yanıt gösterdiği gözlemlenmiştir.